ARTVİN KUŞ FAUNASI ( ARTVİN KUŞ ÇEŞİTLİLERİ)

ARTVİN KUŞ FAUNASI
Avrupa’da düzenli olarak görülmekte olan kuş türlerinin %70’inden fazlası Türkiye’de görülmektedir. Bunun yanısıra Avrupa’da görülmeyen, Ortadoğu ve Kafkaslar’aözgübirçokkuştürüdeTürkiye’de görülmektedir.
Türkiye, kuşların ilkbaharda güneyden kuzeye, sonbaharda da kuzeyden güneye göçü sırasında göç yollarının tam ortasında kalır. Avrupa ve Asya üzerinden süzülerek gelen kuşlar İstanbul ve Çoruh Vadisi’ni geçerek Hatay’a doğru ilerler, Belen Geçidi’nden geçtikten sonra, Arap sahili boyunca İsrail’e, oradan da Afrika’ya ulaşırlar. İlkbaharda ise tam tersidir; kuşlar aynı yolları izleyerek kuzeye göç ederler. Sonbahar göçleri, ilkbahar göçlerine göre daha bir kalabalık olur, çünkü ebeveynler yanlarına yavrularını da katmışlardır.
Kuşların su kütlelerinden uzak durarak göç etmelerinin temel nedeni su kütleleri üzerinde termal hava akımlarının oluşmamasıdır. Kuşların uzun ve meşakkatli göçlerini tamamlayabilmeleri için hava akımlarını kullanarak en az enerji ile en fazla yolu almaları gerekir. Aksi takdirde kışlama ya da üreme alanlarına ulaşmaları çok zordur. Bu yüzden Avrupa ve Batı Asya kuşları göç etmek için doğal darboğazları kullanırlar. Türkiye’de İstanbul Boğazı, Çoruh Vadisi ve Hatay Belen Geçidi, İtalya’da Messina Boğazı ve Malta, İspanya’da ise Cebelitarık Boğazı üzerinden göçerek Afrika kıtasına ulaşırlar.
Kuşların üreme bölgelerine gitmek için yaptıkları ilkbahar göçü, mart ayı ortalarından haziran ayına kadarki süreyi kapsamaktadır. Üreme dönemi, genel olarak ilkbahar göçünden sonra başlayıp sonbahar göçüne kadarki süreçtir. Sonbahar göçü ise genellikle ağustos ayından itibaren başlayıp kasım ayına kadar devam eder.
Göç eden yırtıcı kuşlar, Borçka Macahel-İspir rotasını kullanarak, genellikle gün ışığında ve 1000 m yüksekliğin üzerinde uçarak Çoruh Vadisi’nden geçen su sistemlerine dik doğrultuda, vadinin batısından geçip Erzurum platosuna ulaşırlar.
Artvin üzerinden kuş göçleri ağustos sonunda başlayıp eylül başlarınd

sona erer. Bu zaman aralığı, genç kuşların uçmaya başladığı ve iklimsel koşulların kuzeyde kötüleşmeye başladığı dönemdir. Düşen sıcaklıklar ve kısalan günler göçü tetiklemektedir. Çoruh Vadisi’ni bir göç geçiş koridoru olarak kullanan yırtıcı kuşlar, vadide mola verebilirler.
Artvin sınırları içerisinde 17 takım, 48 familyaya ait yerli ve göçmen olmak üzere toplam 227 kuş türü tespit edilmiştir. Bunlardan 90’ı yerli kuşlardır. Tüm yıl boyunca yaz kış yerleşik olarak yaşarlar, göç etmezler. Göçmen kuşlardan bir kısmı göç sırasında yalnızca dinlenmek ve beslenmek için bölgede mola verirler; üremezler ve yuva yapmazlar. Geri kalan türler ise yine göçmen kuşlardır, ancak bunlardan bir kısmı yaz ziyaretçisi, bir kısmı da kış ziyaretçisidir. Bunlardan birçoğu Artvin’de uygun habitatlarda yuva yapıp ürerler ve bir süre sonra yanlarına yavrularını da alarak göçlerine devam ederler.
Türkiye’de bulunan 4 akbaba türünün dördünü de (Sakallı Akbaba, Küçük Akbaba, Kızıl Akbaba, Kara Akbaba) Artvin’de görmek mümkündür. Bunlardan Küçük Akbaba, yaz göçmeni iken Sakallı Akbaba, Kızıl Akbaba ve Kara Akbaba, Artvin’in yerli kuşlarındandır ve bu akbabaların hepsi de Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi’nde yer alan tehlike altındaki türlerdendir.
Doğa Derneği ve BirdLife International (Dünya Kuşları Koruma Kurumu) tarafından hazırlanan Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi’ne göre Artvin’de görülen tehlike altındaki kuşlardan 2’si CR (Yok olmak üzere) statüsünde, 11’i EN (Tehlike altında) ve 26’sı da VU (Hassas) statüsünde yer alıyor. Bozkır Delicesi (Circus macrourus) ve Bozkır Kartalı (Aquila nipalensis), CR (Yok olmak üzere) statüsündeki kuşlardır. EN (Tehlike altında) statüsünde yer alan 11 kuş türü şunlardır: Kara Çaylak (Milvus migrans), Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus), Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), Kara Akbaba (Aegypius monachus), Çayır Delicesi (Circus pygargus), Turna (Grus grus), Karagagalı Sumru (Sterna sandvicensis), Kaşıkgaga (Anas clypeata), Küçük Orman Kartalı (Aquila pomarina), Şah Kartal (Aquila heliaca), Kır Baykuşu (Asio flammeus). VU (Hassas) statüsündeki 26 kuş türü ise Balaban (Botaurus stellaris), Erguvani Balıkçıl (Ardea purpurea), Suna (Tadorna tadorna), Küçük Akbaba (Neophron percnopterus), Yılan Kartalı (Circaetus gallicus), Yoz Atmaca (Accipiter brevipes), Küçük Kerkenez (Falco naumanni), Bıyıklı Doğan (Falco biarmicus), Gök Doğan (Falco peregrinus), Huş Tavuğu (Tetrao mlokosiewiczi), Urkeklik (Tetraogallus caspius), Kınalı Keklik (Alectoris chukar), Çilkeklik (Perdix perdix), Bıldırcın (Coturnix coturnix), Dere Düdükçünü (Tringa hypoleucos), Akdeniz Martısı (Larus melanocephalus), İnce Gagalı Martı (Larus genei), Gökçe Güvercin (Columba oenas), Kum Kırlangıcı (Riparia riparia), Ev Kırlangıcı (Delichon urbica), Buğdaycıl (Luscinia svecica), Çayır Taşkuşu (Saxicola rubetra), TaşÇoruh
Vadisi, göçmen kuşlar için dünyanın en önemli geçitlerindendir. 90 yerli kuş türünü de barındıran vadi, korunması gereken önemli bir yaşam alanı

kuşu (Saxicola torquata), Bataklık Kamışçını (Locustella luscinioides), Alaca Sinekkapan (Ficedula semitorquata) ve Küçük Kartal (Hieraaetus pennatus) türleridir.
ÇORUH VADİSİ KUŞ FAUNASI
Bölge avifauna açısından değerlendirildiğinde, kuşların göç güzergahında olması ve üreyen önemli kuş türlerini barındırması açısından önemlidir. Çoruh Vadisi, KafkasyaBölgesiileAnadolu arasında süzülerek göç eden yırtıcı kuşlar ile diğer göçmen kuşlar için çok önemli bir otoyol vazifesi görmektedir. Ayrıca bölgede, sadece bu yöreye özgü olan ya da nadir görülen birçok kuş türü bulunmaktadır. Soner Bekir, Murat Bozdoğan, Deniz Karadeniz ve Nizamettin Yavuz tarafından Doğu Anadolu Kalkınma Programı (DAKAP) Doğu Anadolu Turizmini Gelistirme Projesi (DATUR) kapsamında yapılan 2005 yılı Çoruh Vadisi ilkbahar, yaz, sonbahar avifauna çalışması ve 2006 yılı kış ortası su kuşu sayımları süresince vadi ve yakın çevresindeki alanlarda toplam 188 kuş türü tespit edilmiştir. Bunlardan 81 tanesi bölgede bulunan yerli kuş türleri olup alanda üremektedirler. Bölgede üreyen diğer 55 kuş türü ise alanı yaz göçmeni olarak ziyaret etmekte, alanda üredikten sonra kışı geçirmek üzere güneye doğru göç etmektedir. Bu kuş türleri, bahar aylarında tekrar aynı alanlara üremek amacıyla geri dönmektedir. Çoruh Vadisinde üremeyen, alanı sadece bir geçit bölgesi olarak kullanan tür sayısı ise 52’dir. Bu rakama kışlamak için gelen göçmen türler dahildir. Ayrıca, dünve Türkiye ölçeğinde çok önemli bir göç noktası üzerinde bulunan Çoruh Vadisi’nin her yıl yüzbinlerce göçmen kuş türüne ev sahipliği yapması, yörenin kuş faunası açısından zenginliğini ortaya koymaktadır.
ÇORUH VADİSİ’NDE ÜREYEN KUŞLAR
Çoruh Vadisi ve yakın çevresinde bir kısmı yerli, bir kısmı ise göçmen olmak üzere 38 familyadan toplam 136 kuş türü üremektedir. Vadide üreyen kuşlar arasında Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus), Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), Kara Akbaba (Aegypius monachus), Dağ Horozu (Tetrao mlokosiewiczi) ve Urkeklik (Tetraogallus caspius) populasyonları ile Önemli Kuş Alanı (ÖKA) statüsü kazanmaktadır. Çoruh Vadisinde 81 kuş türünün bölgede yaz kış yerli olarak bulunduğu, aynı zamanda ürediği tespit edilmiştir. 55 kuş türü, vadi ve çevresinde üremekte, ardından vadiden göç etmektedirler.
KUŞ GÖZLEMCİLİĞİ
Kuş gözlemcilerine göç döneminde muhteşem manzaralar sunan Artvin ve çevresi, kuş gözlemciliği açısından önemli bir bölgedir. Dağ Horozu (Tetrao mlokosiewiczi), KafkasÇıvgını (Phylloscopus sindianus), Sürmeli Dağbülbülü (Prunella ocularis), Duvar Tırmaşıkkuşu (Tichodroma muraria), Urkeklik (Tetraogallus caspius), Alamecek (Rhodopechys sanguinea), Kara İskete (Serinus pusillus), Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus) ve Kızıl Akbaba (Gyps fulvus) gibi nadir ya da bölgeye özgü kuş türleri de Çoruh
ÇORUH VADİSİ’NİN KUŞ GÖÇÜ AÇISINDAN ÖNEMİ
Çoruh Vadisi, kuş göçleri açısından büyük bir öneme sahiptir. Temel olarak üç farklı ana göç noktasına sahip olan Türkiye, süzülerek göç eden kuş türleri için kesintisiz bir köprü özelliği taşımaktadır. Avrupa’da üreyen on binlerce leylek, şahin ve kartal, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından Anadolu’ya geçer. Benzer şekilde Asya ve Kafkaslarüzerinden gelen binlerce Bozkır şahini, Arı şahini ve kartal türlerinin önemli bir kısmı, özellikle Çoruh Vadisi’ni kullanarak Doğu Karadeniz Dağları’ndan Anadolu’ya giriş yapar. Daha sonra Hatay’daki Belen Geçidi’ni kullanarak Ortadoğu ve Afrika’ya doğru devam ederler.
Doğu Karadeniz Dağları’ndaki en önemli geçit alanı olan Çoruh Vadisi’ni bir göç rotası olarak her yıl ilkbahar ve sonbahar aylarında 200.000’den fazla yırtıcı kuş türü kullanmaktadır.
Sonbahar göçlerinde ağustos ayının 15’inden itibaren ilk olarak Çayır delicesi, Atmaca, Şahin göçleri başlar. Ardından atmaca ve şahin grupları gelir. Şahin türlerinden Arı şahinleri, eylül başlarında yüksek sayılarda geçip daha sonra azalırlar. Şahinler ise eylülün ilk haftasından itibaren tüm vadide yoğun bir şekilde gözlenmekle birlikte, özellikle eylül ayının ilk haftaları, şahin göçü açısından en yoğun dönemdir. Daha sonra Küçük orman kartalları ve nadiren Bozkır kartalları göçü izlenebilmektedir. Atmaca ve Yoz atmacalar ise tüm sezon boyunca az sayılarda geçmektedir. Bozkır deliceleri, eylül ayının ortasından itibaren ekim sonlarına kadar geçişlerini sürdürürlerTANER ARTVİNLİ
Editör: SONER BEKİR
Redaksiyon: ESRA PER
Katkıda bulunanlar: ESRA PER, MEHMET YAZICIOĞLU
kaynak www.artvinansiklopedisi.com