Berta 'nın tarihi turistlik yerleri..

Berta Manastırı. Artvin’in merkez ilçesine bağlı Ortaköy'de (eski adı Berta) Gürcü manastırı. nukavur mahallesinde, köye hakim bir tepe üzerinde yer alır. Bu yapılar topluluğundan günümüze kilise, yemekhane ve yan yana üç yapıdan oluşan keşiş hücrelerinin kalıntıları ulaşmıştır. Kilise bugün cami olarak kullanılmaktadır.
Berta, tarihi Klarceti bölgesinde yer alıyordu. Bu bölgedeki dinsel yapılar topluluğu olan Berta Manastırı, ünlü din adamı Grigol Handzteli’nin bölgede görev yaptığı dönemde, büyük bir olasılıkla 8-9. yüzyıllarda yapılmıştır. Günümüze ulaşan kalıntılar, Berta Manastırı’nda eğitim kurumu bulunduğunu da göstermektedir. Burada kitaplar da hazırlanmıştır. Berta’da 10. yüzyılda iki İncil yazılmıştır. Bunlardan biri ABD’de Newton kentinde, ikincisi Tiflis’te Elyazmaları Enstitüsü’nde bulunmaktadır.

Kilise

Berta Manastırı’nın en önemli yapısı kilisedir. Kilise, Meryem Ana adına yapılmıştır. 19. yüzyılda camiye çevrilen ve daha sonraki bir tarihte minaresi yapılan bu yapı, doğu-batı aksı boyunca uzanan dikdörtgen bir yapıdır. Minare ve ahşap son cemaat yeri, kilise yapısına sonradan eklenmiştir. Kilise, bazilika planlı bir yapı olarak yapılmıştır. Ne var ki, Niko Mar’ın bölgeyi gezdiği dönemde, geçen yüzyılın başında da kilisenin sütunları bulunmuyordu. Bir olasılığa göre kilise tamamen yıkılmış, taşlarıyla yeni bir yapı inşa edilmiştir. Kilisenin kubbeli bir yapı olduğu, o dönemde yapılmış bölgedeki diğer kiliselerin (Opiza Manastırı, Şatberdi Manastırı, Handzta Manastırı kiliseleri) kubbeli yapılar olmasına dikkat çekilerek ileri sürülmüştür.
Berta Kilisesi'nin inşasında kesme, moloz ve kaba taşlar kullanılmıştır. Farklı bir işçilik sergileyen kilise yapısının, zamanla elden geçirilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Kilisenin doğu cephesinde simetrik olarak yerleştirilmiş üç pencere bulunur. Ortadaki pencerenin hemen üzerinde yer alan dördüncü bir pencere sonradan örülerek kapatılmıştır. Bu pencerenin hemen yanında Gürcüce bir yazıt bulunmaktadır. Niko Mar, bu yazıtı “Tanrı için bu taşları ben, Davit, İsa’nın emrine uyarak getirdim” biçiminde okumuştur. Mar’ın gezdiği dönemde, onun verdiği bilgilerden kilesinin fazla değişikliğe uğramadan camiye çevrildiği anlaşılmaktadır. Yapıdaki asıl değişiklikler ve minarenin eklenmesi, daha sonraki tarihlerde olmuştur.

Yemekhane

Berta Manastırı’nın yemekhanesi, kilisenin güneybatısında yer alıyordu. Bu yapıdan günümüze yalnızca güney duvarı ve doğu duvarının bir parçası kalmıştır. Bu duvarlardan yapının doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen yapı olduğu anlaşılmaktadır. Yemekhanenin inşasında kesme ve kaba taşlar kullanılmıştır. Ayakta duran güney duvarında beş pencere vardır. Niko Mar, Yemekhane'nin girişinin doğu cephesinde bulunduğunu yazmıştır.

Keşiş hücreleri

Keşiş hücreleri, kilisenin doğusunda yan yana üç yapı olarak yapılmıştır. Yapıların beden duvarları, moloz taşlarla düzensiz biçimde örülmüştür. Bu mekânlar büyük ölçüde tahrip olmasına karşın, bazı duvarlar ve moloz taşlarla örülmüş beşik tonoz günümüze ulaşmıştır.

Kaynakça

1. Kartuli Sabcota Entsiklopedia (Gürcü Sovyet Ansiklopedisi), 1977, Tiflis, 2. Cilt, “Berta” maddesi, s. 317.)
2. Fahriye Bayram, Artvin’deki Gürcü Manastırlarının Mimarisi, 2005, İstanbul, 176 s.
3. İrine Giviaşvili-İrakli Koplatadze, Tao-Klarceti (Gürcüce), 2004, Tiflis, 237 s.